TÜİK’in “İstatistiklerle kadın, 2023” incelemesine göre, nispi ilerlemelere karşın kadınlar hala erkeklerin yarısı kadar istihdam ediliyor, ne kadar eğitim görürlerse görsünler erkeklerden daima daha az kazanıyor, daima yönetiliyor ve gece yalnız yürürken erkeklerden daha güvensiz hissediyorlar.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) 8 Mart Dünya Kadınlar Günü arifesinde “İstatistiklerle kadın, 2023” başlığıyla kadınların 2023’teki genel durumuna ilişkin bir dizi istatistik paylaştı. TÜİK’in sunduğu 2023 tablosunun kadınlarla ilgili ve kadınlara özgü bir çok bilgiyi güncellemekle birlikte kadınları dolaysızca ilgilendiren birçok alanı hiç ele almadığı veya içermediği, örneğin kadın ve üreme sağlığı, kadına yönelik şiddet, nafaka, yalnız annelik vb. birçok önemli konunun TÜİK’in “kadın tablosu”nun dışında kaldığı görüldü.
Kendi başlıklarıyla TÜİK’in 2023 kadın tablosu şöyle:
TÜİK’in Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’nden (ADNKS) derlediği bilgilere göre 31 Aralık 2023 tarihi itibarıyla, kadın nüfus 42 milyon 638 bin 306, erkek nüfus 42 milyon 734 bin 71 kişi oldu. Nüfusun yüzde 49,9’unu kadınlar, yüzde 50,1’ini erkekler oluşturdu. Bu oranlar 60 ve daha yukarı yaş grubundan başlayarak kadınlar lehine değişiyor. 60-74 yaş grubunda kadın nüfus oranı yüzde 52,1, 90 ve üzeri yaş grubunda yüzde 70,2.
Doğuşta beklenen yaşam süresi 2020-2022 döneminde Türkiye genelinde 77,5 yıl, kadınlarda 80,3 yıl, erkeklerde 74,8 yıl oldu. Genel olarak kadınların erkeklerden daha uzun yaşadığı ve doğuşta beklenen yaşam süresi farkının 5,5 yıl olduğu görüldü.
Sağlıklı yaşam süresi, belirli bir yaştaki kişinin günlük hayattaki faaliyetlerini sınırlandıracak bir sağlık sorunu olmadan yaşaması beklenen yıl sayısını ifade ediyor. 2020-2022 döneminde sıfır yaşındaki bir kişi için bu süre Türkiye genelinde 58,4 yıl, kadınlarda 57 yıl, erkeklerde 59,7 yıl oldu. Buna göre, erkeklerin doğuşta sağlıklı yaşam süresi kadınlardan 2,7 yıl daha uzun.
2022’de 15 ve daha yukarı yaştaki kişilerin yüzde 20,2’sinin obez, yüzde 35,6’sının ise obez öncesi durumda olduğu Türkiye’de kadınların yüzde 23,6’sının obez ve yüzde 30,9’unun obez öncesi, erkeklerin ise yüzde 16,8’inin obez ve yüzde 40,4’ünün obez öncesi durumda olduğu görüldü.
Ortalama eğitim süresi yıllara göre arttı. Türkiye genelinde ortalama eğitim süresi 2011’de 7,3 yıl, kadınlarda 6,4 yıl, erkeklerde 8,3 yıl iken, 2022’de Türkiye genelinde 9,2 yıl, kadınlarda 8,5 yıl, erkeklerde 10 yıl oldu.
En az bir eğitim düzeyini tamamlayan 25 ve daha yukarı yaştaki bireylerin toplam nüfus içindeki oranı, 2008’de yüzde 75,1 iken 2022 yüzde 91,3 oldu. Cinsiyete göreyse 2008’de en az bir eğitim düzeyini tamamlayan 25 ve daha yukarı yaştaki kadınların oranı yüzde 67,5, erkeklerin oranı yüzde 82,8 iken, bu oran 2022’de kadınlarda yüzde 86,7, erkeklerde yüzde 96,1 oldu.
“Yükseköğretim mezunu 25 ve daha yukarı yaştaki kadın oranı yüzde 21,6 “
Yüksek okul ve fakülte, yüksek lisans ve doktora mezunu 25 ve daha yukarı yaştaki nüfusun toplam nüfus içindeki oranı, 2008’de yüzde 9,1 iken 2022’de yüze 23,5 oldu. Cinsiyete göreyse, 2008’de yükseköğretim mezunu olan 25 ve daha yukarı yaştaki kadınların oranı yüzde 7,1, erkeklerin oranı yüzde 11,2 iken bu oran 2022’de kadınlarda yüzde 21,6, erkeklerde yüzde 25,5 oldu.
2022’de 15 ve daha yukarı yaştaki nüfusun iş gücüne katılma oranının yüzde 53,1 olduğu görüldü. Bu oran kadınlarda yüzde 35,1, erkeklerde yüzde 71,4 oldu.
Kadınların eğitim seviyesi yükseldikçe iş gücüne daha fazla katıldıkları görüldü. Okuryazar olmayan kadınların iş gücüne katılma oranı yüzde 13,9, lise altı eğitimli kadınların iş gücüne katılma oranı yüzde 27,1, lise mezunu kadınların iş gücüne katılma oranı yüzde 36,1, mesleki veya teknik lise mezunu kadınların iş gücüne katılma oranı yüzde 43,0 iken, yükseköğretim mezunu kadınların iş gücüne katılma oranı yüzde 68,8 oldu.
2022’de 15 ve daha yukarı yaştaki nüfusun istihdam oranı yüzde 47,5, bu oran kadınlarda yüzde 30,4, erkeklerde yüzde 65,0 oldu.
En yüksek istihdam oranı yüzde 54,1 ile TR21 (Tekirdağ, Edirne, Kırklareli) bölgesinde, en düşük istihdam oranı ise yüzde 33,8 ile TRC3 (Mardin, Batman, Şırnak, Siirt) bölgesinde gerçekleşti.
En yüksek kadın istihdam oranı, yüzde 37,4 ile TR90 (Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüşhane) bölgesinde, en düşük kadın istihdam oranı ise yüzde 18,2 ile TRC3 (Mardin, Batman, Şırnak, Siirt) bölgesinde gerçekleşti.
En yüksek erkek istihdam oranı, %72,8 ile TR21 (Tekirdağ, Edirne, Kırklareli) bölgesinde, en düşük erkek istihdam oranı ise %50,8 ile TRC3 (Mardin, Batman, Şırnak, Siirt) bölgesinde gerçekleşti.
Yarı zamanlı çalışanların istihdam içindeki oranının 2022’de yüzde 9,8 olduğu görüldü. Bu oran kadınlarda yüzde 16,1, erkeklerde yüzde 6,7 oldu.
Hanesinde 3 yaşın altında çocuğu olan 25-49 yaş grubundaki bireylerin istihdam oranı, 2014’te yüzde 59,8 iken 2022’de yüzde 60,5 oldu. Cinsiyete göreyse, 2022’de 3 yaş altında çocuğu olan 25-49 yaş grubundaki kadınların istihdam oranının yüzde 28 erkeklerin istihdam oranının ise yüzde 90,5 olduğu görüldü.
Erkek ve kadın arasındaki ücret veya kazanç farkının erkek ücret veya kazancına yüzdesel oranı cinsiyetler arası ücret veya kazanç farkı olarak tanımlanıyor. Yıllık ortalama brüt ücret-maaş ile hesaplanan gösterge için en yüksek fark yüzde 17,1 ile yükseköğretim mezunlarında, en düşük fark yüzde 12,4 ile yine ilkokul ve altı mezunlarda gerçekleşti. Yıllık ortalama brüt kazanç ile hesaplanan gösterge için ise, en yüksek fark yüzde 19,6 ile lise mezunlarında, en düşük fark ise yüzde 14,5 ile ilkokul ve altı mezunlarda gerçekleşti.
Dışişleri Bakanlığı verilerine göre kadın büyükelçi oranı 2011’de yüzde 11,9 iken 2023’te yüzde 27,3 oldu. Erkek büyükelçi oranı 2011’de yüzde 88,1 iken 2023’te yüzde 72,7 oldu.
Türkiye Büyük Millet Meclisi verilerine göre 2023 yıl sonu itibarıyla 599 milletvekili içerisinde kadın milletvekili sayısının 119, erkek milletvekili sayısının ise 480 olduğu görüldü. Meclisteki kadın milletvekili oranı 2007 yılında %9,1 iken, 2023 yılında %19,9 oldu.
Yükseköğretimde görevli profesörler içerisindeki kadın profesör oranı 2010-2011 öğretim yılında yüzde 27,6 iken 2022-2023 öğretim yılında yüzde 33,9 oldu. Yükseköğretimde görevli doçentler içerisindeki kadın doçent oranı ise, 2010-2011 öğretim yılında yüzde 32,2 iken 2022-2023 öğretim yılında yüzde 40,8 oldu.
Hanehalkı İşgücü Araştırması sonuçlarına göre şirketlerde üst ve orta düzey yönetici pozisyonundaki kadın oranı 2012’de yüzde 14,4 iken 2022’de yüzde19,6 oldu.
“Kadın Araştırma ve Geliştirme (Ar-Ge) personeli oranı yüzde 34,1”
Belirli bir dönemde (genellikle bir takvim yılı) bir kişi ya da grup tarafından Ar-Ge faaliyetleri için harcanan sürenin aynı dönemde çalışılan toplam süreye bölünmesi yoluyla hesaplanan Tam Zaman Eşdeğeri (TZE), 0 ile 1 arasında bir değer alarak uluslararası Ar-Ge personeli karşılaştırmalarında kullanılmaktadır.
Araştırma-Geliştirme Faaliyetleri Araştırması sonuçlarına göre, TZE cinsinden kadın Ar-Ge personel sayısı, 2022 yılında 93 bin 41 kişi ile toplam Ar-Ge personel sayısının yüzde34,1’ini oluşturdu. Sektörler itibarıyla TZE cinsinden kadın Ar-Ge personel oranı, yükseköğretimde yüzde 47,5, kâr amacı olmayan kuruluşların da dâhil edildiği genel devlette yüzde 31,0, mali ve mali olmayan şirketlerde ise yüzde 27,3 oldu.
Resmi olarak ilk evliliğini 2023 yılında yapmış olan kadınların ortalama evlenme yaşı 25,7 iken erkeklerin ortalama evlenme yaşı 28,3 oldu. Ortalama ilk evlenme yaşının en yüksek olduğu il, kadınlarda 29, erkeklerde 32,7 ile Tunceli oldu. Ortalama ilk evlenme yaşının en düşük olduğu il ise kadınlarda 22,9 ile Ağrı, erkeklerde 26,2 ile Şanlıurfa oldu.
2022’de kadınların yüzde 38,9’unun kendilerinden daha yüksek eğitimli erkeklerle evli olduğu görüldü. Eşlerinden daha yüksek eğitimli olan kadınların oranının yüzde 16,2, eğitim seviyeleri aynı olan eşlerin oranının ise yüzde 42,8 olduğu görüldü.
Boşanma istatistiklerine göre 2023 yılında kesinleşen boşanma davaları sonucu çocukların velayetinin çoğunlukla anneye verildiği görüldü. Annenin velayetine verilen çocuk oranı %74,9 iken babanın velayetine verilen çocuk oranı ise %25,1 oldu.
Hanehalkı Bilişim Teknolojileri Kullanım Araştırması sonuçlarına göre 2023 yılında 16-74 yaş grubundaki bireylerin İnternet kullanım oranı yüzde 87,1 oldu. Bu oran kadınlarda yüzde 83,3 iken erkeklerde yüzde 90,9 oldu.
2023’te yaşadıkları çevrede gece yalnız yürürken kendilerini güvensiz hissedenlerin oranı yüzde 18,9 iken bu oran kadınlarda yüzde 27,4, erkeklerde yüzde 10,2 oldu. Kadınların yüzde 56,3’ü, erkeklerin ise yüzde 75,8’i yaşadıkları çevrede gece yalnız yürürken kendilerini güvende hissetti.
Evde yalnız olduklarında kendilerini güvensiz hissedenlerin oranı 2023’te yüzde 4,6 iken bu oran kadınlarda yüzde 6,3, erkeklerde yüzde 2,7 oldu. Kadınların yüzde 83,4’ü, erkeklerin ise yüzde 90,8’i evde yalnız olduklarında kendilerini güvende hissetti.