🔴 Musa Güven (Çukurova Bülten Haber Merkezi – Serbest Kürsü)
Kültürün oluşmasının sebepleri nelerdir? Yazmaya, okumaya, sanata ve bilime neden ihtiyaç duyduk? Toplum bilinci neden gerekli? Kolektif üretim yapabilmenin gerektirdiği şart nedir? Bu soruları kısaca, edindiğim fikirlere ve gözlemlere göre cevaplamak amacı taşıyorum sevgili okuyucu.
Üretim Biçiminin ve Kültürün Bağı
Bizi birbirimize bağlayan, ortak bir dünyaya ait hissetmemizi sağlayan “KÜLTÜR” dediğimiz, sürekli gelişen ve değişen bir üretimimiz vardır. Toplum olabilmeyi bu ortak değerlere ve kültüre borçluyuz çoğunluk olarak. Biraz ezberlenmiş bir söylem olabilir bu, özellikle insan türünün tarihine meraklı arkadaşlar için. Fakat elimizdeki veriler şunu gösterir; İnsanların varlığını devam ettirmesi için birbirine güvenmesi ve ortak bir dünyaya ait olduğunu hissetmesi gerekir.
Tarımın keşfi ile birlikte yavaş yavaş yerleşik yaşama geçen insanların nüfusunda eskiye oranla büyük bir artış oldu. Sayıca artan bu kalabalık “TOPLUM” olabilmek için ortak değerler geliştirmek mecburiyetinde kaldılar. Bu sayede büyük bir nüfusun birbirine kin ve nefret gütmeden birlikte hareket etme yeteneği pekişti.
Yanlış anlaşılmasın, tarımın keşfinden önce de ortak değerler vardı. Daha çok göçebe yaşam ile varlığını sürdüren avcı ve toplayıcı topluluklar görece daha az kafa yormuştu bu konu üzerine. Üretim tarzlarına göre, ihtiyaçları doğrultusunda animist inançlar beslemişlerdi. Doğa ile daha zengin bağlar kurmuşlardı dolayısıyla. Dünyanın kapsamlı bir şekilde anlamlandırılması bir sonraki üretim tarzına kaldı. Bu tarz da tarımın keşfi ile yerleşik yaşama geçmekti.
Kültürün bir diğer tetikleyicisi boş zamandır. Günün sadece av peşinde koşulduğu, toplayıcılık yapıldığı aşamadan ihtiyaç fazlasının üretildiği aşamaya geçiş boş zaman yarattı. Bu durum zihinsel yetimizi geliştirdi.
Sınıfların Doğuşu
Sınıfların doğuşu hakkında tarihçilerin çoğunluğunun ortaklaştığı mevcut bilimsel veri şudur: Yerleşik yaşama geçen insanlar ihtiyacından fazlasını üretmiş ve bunun korumasını ve güvenliğini sağlaması için de bir başka sınıfa gereksinim duymuş. Bu sınıfı da özetle “YÖNETİCİ” sınıf olarak adlandırabiliriz. Süreç içerisinde bu sınıf ayrıcalıklarını korumak için kült, statik değer üretiminde bulunmuş. Bu durum aynı zamanda işbirliğini geliştirmiştir.
Kolektif üretim ilk etaplarda baskınken daha sonraları bu iş sadece “ÇİFTÇİ” sınıfın görevi hâline geldi. Hiyerarşinin belirgin hâle gelmesi bu döneme denk düşer. Bazı akademisyenler bütün kötülüklerin kaynağını yerleşik yaşama geçmekte bulur. Biz yine de tarihin ileriye akışını ve yaşamın olumlanmasını savunan tarafta yer alacağız.
Bütün toplumların tarihi, sınıf mücadeleleri tarihidir, der Karl Marx ve Friedrich Engels. Sınıflar arasındaki bu keskin mücadeleler tarihin tekerleğini ileriye götürmüştür her zaman. Sınıfsız bir topluma ulaşana kadar bu mücadeleler devam edecek. Bu ütopik bir hayal olmanın ötesinde bilimsel bir gerçekliktir.
Felsefe, Bilim ve Sanatın Gelişimi
Statik değerlerin sarsılışı ticaret ağlarının gelişmesi ile mümkün olmuştur. Bu sayede dışarıya açılabilen insan farklı kültürleri tanıyınca doğa olayları hakkındaki yargıları değişmiş ve özgün fikirler ortaya koyabilmiştir. Antik Yunan filozofları tarihin bu aşamasında belirmiştir.
Üretim ilişkilerinin kültürün üzerinde yadsınamaz bir etkisi vardır. Üretim arttıkça nüfus artar, nüfus arttıkça da toplumsal kurallar artar ve “KÜLTÜR” dediğimiz olgu ihtiyaç hâline gelir.
Bütün tarihsel süreçlerde felsefe, bilim ve sanat yapılmıştır, günümüzdeki anlamlarıyla değil lakin. Daha doğal ihtiyaçlarla kullanılan bu alanlar zaman içerisinde belirli sınıfların ihtiyaçları doğrultusunda kullanılmıştır. Bize düşen görev bu alanları, tüm doğanın faydası gözetilerek iyileştirilmesi için kullanmaktır. Bunu yapabilecek olanlar da üretenlerdir.
Günümüzde Statik Değerlere Bağlılık
İnsan türünün zihinsel yapısı inanmaya meyillidir her zaman. Bir insanı inancından, değerlerinden arındırmaya çalışmak o insanın yaşamında travmaya sebep olacaktır. Güçlü durabilmek için güçlü değerler gereklidir.
Yeni değerlerin inşa süreçleri sancılıdır ve kolay değildir. Tarım devriminden uzun yıllar sonra gelişen sanayileşme ile beraber yeni değerlere ihtiyaç duyuldu. Her kültür, insan ihtiyacına cevaptır özetle. Bu değerler büyük oranda piyasanın ihtiyaçları doğrultusunda gelişti. İlk etaplarda statik değerler sarsıldı. Fakat günümüzde öyle değil.
Ailenin, aşiretin, kabilenin ve yerel topluluğun uzun yıllar muhafaza ettiği değerler kapitalizm ile flört aşamasına geçmiştir günümüzde. Bu durum da kapitalizmin ömrünü uzatmaktadır.
Sonuç
İnsana ait, bizden, bize benzeyen doğal değerlerimiz diriliyor gün geçtikçe ve bu da mekanik kapitalizmin içinde eritilemeyecek kadar samimidir. Fakat kapitalizm bir gün yok olacak. Onun yerine de doğasever ve insansever bir sistem inşa edilecektir.
***
Ji dayîk bûn, li dinyayê çav vekirin dijware her dem. Hûn dizanin, gava çûk ji hêk derdikeve ditengije. Bi çavên xwe li paş xwe binêrin û bipirsin: Rê ew qas dijwar bû gelo? Tenê dijwar bû? Xweşik bûna wî jî tune bû? Rêya ku ji wîya xweştir û hêsan hebû?
Sedema çêbûna çandê çi ne? Hewcedarîya me ji nivîs, xwendin, huner û zanistî re çima çê bû? Hişmendîya civakî çima pêwîst e? Şertên ku em hilberîya komûn bikin çi ne? Li ser ew pirsan bi kurtasî bi ramanên xwe dikim bersiva bidim xwendavanê hêja.
Girêdana Çand û Hilberî
Tiştê ku mirovan digihînin hevdu, wek di bin konekî da di nav baverî û aramî de bibin hewcedarîya tiştek heye, ew jî “ÇAND”e. Çand her gav xwe ji nû ve diguherîne û xwe pêş dixe. Em deyndarê çand û nirxê ne kû ew em kirine civak. Belkî ew rastî ya hûn gelek caran bihîstî ne. Bingeha ew vegotina ne vala ye. Lêkolînên modern nîşan dide kû mirov ji bo hebûna xwe bidomîne û bibe civak, hewcedarî ya ji hev bawerî û cîhanek hevpar heye.
Kewşa cotkarî şunda mirov bicîh bû, dev ji koçerî berda û hêdî hêdî serjimara mirovan zêde bû. Zêdebûna ew kom ve mirov ji bo bibe “CİVAK” nirxên hevpar afirandin. Bi wî avayî di nav mirovan pevçûn kêm bû û bi hev re kar û xebat dikirin.
Bila şaş naye famkirin, berî kewşa cotkarî ye jî nirxên hevpar hebû. Piranî bi koçerî debara xwe dikirin û li ser mijara nirx kêmanî serî dieşandin. Li gor şêwaza hilberî û hewcedarîya wan bawerî ji anîmîzmê(bawerîya xwezayî) dikirin. Têkîlîya wan bi xweza re zêde bû bi wî avayî. Bi berfirehî wate kirin a dinyayê piştî koçerî û berhevkarî re ma. Ew şêwaz jî kewşa cotkarî we şunda bicîh bûn bû.
Ji bo çêbûna çandê hewcedarîya tiştek din jî heye, ew jî demên vala ne. Di jîyana rojane de koçerî û berhevkarî cîhê xwe berda cotkarî û ji hewcedarî zêdetir hilberî çêbû. Ew ji demên vala afirand û hişmendîya mirovan pêşveçû.
Hilhatina Çînan
Di derheqa hilhatina çînan de, piranîya dîrokvan li ser ew mijarî dibin yek. Civakên kû bi cotkarî bicîh dibin şunda hilberî zêde dibe. Ji bo parêza wan hilberî yan hewcedarî çînek din dibe û em ew çîna bi navê “RÊVEBİR” daynin. Di nava pêvajoyê de ew çîna rêveber ji bo îmtîyaza xwe biparêzin nirxên kûlt û statîk afirandine. Ew rewşa di heman demê de hevkarî pêşxistîye.
Hilberîya komûn ewilî zêdetir bû, şunda ew karê hilberî tenê bi destê “COTKAR”an bû. Bi wî avayî hiyerarşî derket holê. Hinek rewşenbîr dibêjin kû, sedema hemû xerabî bicîhbûna mirovan ve ye. Em dîsa jî di xeta pêşveçûna mirovê û erêkirina jîyanê de bin.
Karl Marx û Friedrich Engels wisa dibêje: Hemû dîroka civakê, têkoşîna çînan e. Têkoşîna çînan herdem dîrokê pêşxistîye. Heta civak wekhev û bêçîn bibe têkoşîna çînan berdewam bike. Ew ne xeyalek ûtopîke, rastîyek zanistî ye.
Pêşketina Felsefe, Zanistî û Hûner
Rîcîfandina nirxên statik bi pêşketina bazirganî we pêkîyaye. Saya wî mirov gelek çand û nirx nas kir û fikrên wî guherî. Ramanên resen ew demane de derketîye holê û feylezofa Yewnana Kevnar xwe nîşan daye.
Em dikarin bibêjin ku, li ser çandê de bandora têkîlîya hilberî heye. Hilberî zêde bibe serjimara mirov zêde dibe, serjimara mirov zêde bibe qanûna civakî zêde dibe û “ÇAND” dibe hewcedarîya kî teqez.
Di hemû demên dîrokê de felsefe, zanistî û hûner hebû lêbelê ne maneyê wan îroj. Piranî ji bo hewcedarîya xwezayî hatîye bikaranîn, şunda jî ketîye xizmeta çînên serdest. Wezîfeya me jî ew beşan bixin xizmeta hemû xwezayî û hemû mirov. Bitenê çêker û kedkar dikare ew wezîfe bîne cîh.
Îroj Girêdana Nirxên Statîk
Hişmendîya cure ya mirov her dem dixwaze bawerî ya xwe tiştek bîne. Gava tu mirov bêbawerî û bênirx bihêle derûna mirov birîndar bimîne. Ji ber wê hêzdarî bi nirx û bawerî çê dibe.
Avabûna nirxên nûjen ne hêsan e, dijware. Piştî şoreşa cotkarî pîşesazî serket û nirx jî guherî. Her çand bersiva hewcedarîya mirovan e bi kurtasî. Ewil nirxên statîk rîcîfî. Lê îroj ne wisa ye.
Nirxên ku bi destê malbat û eşîr bi salan hatîye parastin bi kapîtalîzmê we ketîye têkîlîyê îroj. Ew rewş jî temena wî zêde dike.
Encam
Nirxên me yên xwezayî ku dişibe me, ji me, xwemala mirov her roj diçe zindî dibe. Ew nirxên me di nav kapîtalîzmê de tu car tine nabe. Ji ber ku jidil û dilgerm e. Lêbelê kapîtalîzm rojek tine bibe. Di cihê wî de pergalek xwezahez û mirovhez şîn bibe.
